Sobre o san Cibrao, o san Cipriano e O Ciprianillo

Na cultura popular San Cibrao ou San Cipriano foi venerado coma un santo para desfacer meigallos e traballos de maxia negra.

Atribúeselle a autoría de grande parte do grimorio intitulado Libro de San Cipriano, tamén coñecido como Grande Libro de San Cipriano, Libro magno de San Cipriano, O Tesouro do Feiticeiro (en portugués) ou simplemente O Ciprianillo.

O Ciprianillo describe diferentes procedementos con ensalmos e rituais para atopárense os tesouros que os mouros (mitolóxicos) agocharan en covas, mámoas, dolmens, castelos ou castros. Tamén ensina a chamar e esconxurar ao Demo, combater o mal de ollo, adiviñar o oculto e diversos remedios máxicos de todo tipo, feitizos de amor e de desamor, numerosos ensalmos, receitas e feitizos para alcanzar poderes máxicos do máis diverso, e máis.

Hai controversia no tocante á data de publicación. No entanto, nunha das edicións, a primeira parte tería a relación de tesouros existentes en Galicia, e a segunda estaría formada por remedios para curar doenzas e agoiros para axotar o mal. Esa primeira parte suponse que sería de autoría galega, porque a toponimia empregada e a tradición que recolle reflicte un grande coñecemento do folclore galego.

San Cibrao de Antioquía:

Imaxe de Wikipedia.Galicia

As raíces do Ciprianillo remóntanse aos primeiros séculos da nosa era, cando entraron na península ibérica, e en Galicia, algúns cultos relacionados co Oriente. Cóntase que san Cibrao de Antioquía foi consagrado ao Demo polos seus pais, nada máis nacer, e medrou practicando a maxia negra. De mozo, namorouse da santa Xustina e quiso conquistala coa axuda do Demo, pero este non foi quen de gañala porque Xustina se defendera  facendo o sinal da cruz. Asombrado da forza da cruz, Cibrao rompeu o pauto co Demo e fíxose cristián, ata ser martirizado e decapitado xunto con Xustina. No entanto, a lenda conta que, trala súa conversión, recolleu nun libro todo o que aprendera do Demo. Este libro sería a fonte do actual Ciprianillo.

Como san Cibrao, tamén santa Comba foi meiga antes de ser bautizada, e por iso son considerados bos esconxuradores e invocados para curar diversas enfermidades estrañas. Nalgúns lugares de Galicia, en igrexas e capelas adicados a estes dous santos, celébranse rituais máxicos para protexerse do mal de ollo. O refraneiro di que: "O que vai a Santa Comba e non vai a San Cibrao, fai a viaxe en van". E hai varios ensalmos contra o mal de ollo que remataban rezando tres nosopai a san Cibrao e tres salves a santa Comba.

Na bisbarra temos a Santacombiña, Santa Comba de Baroncelle, Vilardevòs.

Santa Comba de Sens:

Imaxe de Wikipedia.Galicia

Comba de Sens, Santa Comba, nada na Gallaecia contra o ano 257, decapitada en Meaux no ano 273, foi unha virxe mártir cristiá galaica. Unha lenda galega sostén que antes de ser unha virtuosa mártir virxe, Comba era meiga. Disque un día, a bruxa Comba, atopouse nun camiño da vella Galicia con Xesús Cristo, logo de que este lle dixese: "Segue adiante e sé unha bruxa, mais non entrarás no meu reino", a súa vida non volveu a ser a mesma. O relato afirma que Comba converteuse ao cristianismo e foi martirizada pola súa fe despois de se negar a renegar dela, ou despois de rexeitar insinuacións sexuais dos homes. Converteuse na santa patroa das meigas galegas, actuando tanto coma unha intercesora en nome das meigas coma en contra das bruxas.

Máis en: https://gl.wikipedia.org/wiki/Comba_de_Sens

En Galicia e Portugal seica houbo en circulación moitos libros do Ciprianillo ou do Tesouro do Feiticeiro, ata se tiña case que como unha biblia, dicíase incluso que era o libro o que escollía ao posuidor, non o posuidor ao libro, isto recolleuse no norte de Portugal sen precisarse localidade, seica tamén se herdaba de abós-aboas a netos coma un ben moi prezado.

Tamén servíu negativamente para profanárense moitas mámoas na busca de cobizados tesouros imaxinarios, con moitas lendas no tocante, de facto os interesados e ensalmadores dos contos sempre acababan fuxindo aterrados co medo e sen tesouros, se callar o verdadeiro tesouro estaba na aprendizaxe de que a cobiza non era boa conselleira.

Podedes atopar máis información en: https://gl.wikipedia.org/wiki/O_Ciprianillo

Falouse deste san Cibrao de Antioquía por ter relación co Ciprianillo, e este coas lendas de mouros e tesouros da tradición oral galego-portuguesa, mais o santo venerado en San Cibrao debe ser estoutro, san Cibrao de Cartago ou san Cipriano de Cartago (non sei mesmo): https://pt.wikipedia.org/wiki/Cipriano_de_Cartago

Imaxe de Wikipedia.Portugal

Saúdos

O topónimo San Cibrao en documentos antigos

A continuar vanse por unhas referencias antigas do lugar de San Cibrao, atopadas en documentación da época pola egrexia arqueóloga, investigadora e apaixonada da bisbarra Nieves Amado Rolán, veciña de Laza, un traballo de calidade, moi laborioso e de suma importancia histórica, onde ten recollido a toponimia e alusións máis antigas das aldeas e vilas da comarca de Monterrei.

Isto é o que recolleu no tocante a San Cibrao:

Non se teñen referencias anteriores ao S. XV, iso non quere dicir que non existise pero non se atoparon documentos anteriores.

Aparece sempre como propiedade do mosteiro de Celanova, o lugar enteiro, a igrexa e unha granxa que tiña alí Celanova para administrar as propiedades.

1474-vos aforamos o lugar de San Cibraao que esta eno couto d’Oinbra que he eno valle de Monterrey.

1481 O abade don Álvaro de Oca e o mosteiro de Celanova aforan a Xoana González de Alvarellos e a catro voces a aldea de San Cibrao.

1492- aforan a Pero Anton, zapateiro, e á súa muller Estasya Vázquez, a Gonzalo Martínez Malqeryo e á súa muller María Trigo, o lugar e couto de San Cibrao.

1493-e o dito lugar et granja de Sant Çibraao.

1493- e que lle levaron a pedra da dita granja et ygleja de San Çibraao et da cabstra da dita ygleja.

S. XV Lo otro que seyendo el coto de San Çebrian de las Cobas, ques cabe Oynbra, del monesterio de Çelanova con la jurisdiçion et terminos et todo lo mas a el pertenesçiente los ofiçiales de la sennora condesa donna Françisca se entremetieron alli a usurpar la jurisdiçion et sobrello ay pleyto pendiente.

1587 Dignidad de Arcedianazgo de Baroncelle: S. Cibrian de Oimbra 20 veciños.

Moitísimas grazas á súa autora pola interesante información proporcionada de maneira altruísta para mellor coñecemento do percorrido histórico dun pobo.

O non menos egrexio historiador e investigador Andrés Diz Domínguez, veciño de Rabal, conta que atopara un documento, nun principio medieval, cunha referencia en latín a un tal San Cibrao de Monterrei, Sancti Cipriani Montis Regio (?), mais comenta que está considerado como falso, a saber de que época, de facto a toponimia de Monterrei na Idade Media era Castro de Baroncelli, Castrum Baroncelli. Ponse entón como unha simple curiosidade. Grazas tamén polo labor de importancia que facedes coas vosas investigacións históricas.

Nieves e Andrés, co voso traballo facedes país: "Seitureiros, coas gavelas faise palleiro."

Memorias dun pobo

A contiuar vaise relatar unha información acerca de historias e vestixios arqueolóxicos á volta de San Cibrao, isto contado polo veciño Pedro Damorín, quen coñecía moitas destas cousas de interese. Trátase do seguinte:

Dicía que no Val da Ermida, xa de Vilarelho, por baixo do Outeiro da Manzanela (que aínda que xa de Portugal hai predios de veciños de San Cibrao, e seica ata había dereito de pastoreo pola Manzanela) atopárase vai tempo unha tumba de pedra (tumbas antropomorfas asociadas a orixes tardo-romanas, suevas-visigodas e altomedievais). Levárase para unha fonte da aldea a modo de pía e logo como ornamento para o xardín do Campo de San Cibrao. Anos despois, durante unhas obras no Campo, quebrouse a pedra e tiraron con ela a saber para onde (perdéndose case que de seguro para sempre, só queda entón o testemuño dela).

Tamén contaba que entre Oímbra e San Cibrao, nas Raposeiras, houbera unha aldea hoxe desaparecida (acho que o conto era que tivera que ser abandonada por mor das formigas (?)) da que quedaban só algunhas pedras e que se atopara alí unha columna arredondada moi ben traballada (coido que no lugar está catalogada unha vila romana).

Outra historia que contou era da época da guerra civil española ou da posguerra, de cando andaban os fuxidos polo monte, de ideoloxías esquerdistas, dicía que unha partida deles que se agochaban polo Soutullo déralles por facer un gravado nun penedo no que puxeran "Viva Rusia" (de interese, xa que sería un petróglifo de mediados do século XX), noutra ocasión dixérase que o gravado fora feito por un veciño de Oímbra (haberíase de pescudar máis no tema). Estaba na ladeira do Soutullo por un carroucho que baixa cara San Cibrao dende O Penedo Furado (andívose pola zona para tratar de atopar este gravado mais non se deu con el, polo tanto segue desaparecido, inédito).

Preguntóuselle polo fuxido e veciño de San Cibrao, Luís González, de alcume O Coello, dixo que na época da guerra fuxira para O Cambedo e contábase que se agochaba nun buraco dun penedo. Había un conto que dicía que chegado O Coello a ese buraco preguntaba antes de entrar: "Lobo estás aí?", se o lobo non contestaba metíase el, e, ao contrario, chegaba o lobo ao buraco e antes de entrar preguntaba: "Coello estás aí?" e se O Coello non contestaba metíase o lobo (unha fábula singular con trazos de realidade na que se eleva a categoría mitolóxica e lendaria as vivenzas dunha persoa real, de moito interese xa que a lenda xurdíu cando esta persoa aínda estaba con vida). Tamén contaba que O Coello tiña a mai na Arxentina e que lle enviaba diñeiro que ía a recollelo a Chaves, dese modo era como subsistía. Semella que durante a posguerra collérano varias veces, levárano incluso para a prisión de Ourense, pero volvía a fuxir. De vello, xa pola década dos 90, desapareceu da casa varias veces e para o outro día sempre ían atopalo no monte (a saberse todo o que tería para contar o propio Luís González, de certo que daría para unha narrativa das boas).

Isto foi o que transmitíu.

É de interese para a comunidade recollérense estes coñecementos herdeiros da tradición oral. A quen saiba máis contos, lendas e historias ao respecto ou poida corrixir ou engadir información destes temas tratados agradécese que o diga.

Moitas grazas